KELİME (SÖZCÜK) BİLGİSİ
Ek nedir? Ek Türleri: İsim Çekim Ekleri |
|||
EKLERTürkçe eklemeli (sondan eklemeli) bir dildir. Türkçede değişmez kökler, onlardan türetilen gövdeler ve kök ve gövdelere eklenen yapım ve çekim ekleri vardır. Dilimizi kullanışlı hâle getiren; aynı kelimelerle farklı anlamlar ifade edilmesini, kelime haznesinin genişlemesini sağlayan, eklerdir. EK
|
|
Bu gruplar genellikle isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil gruplarının kısalması ve kalıplaşması sonucu oluşmuşlardır Bu grupların ortak özelliği, iki isim unsurundan meydana gelmeleri ve vurgunun ikinci unsurda olmasıdır. a. İsnat GrubuSıfat-fiil ve zarf-fiil grubundan kısalmıştır Karnı tok olan adam > karnı tok adam İsim, sıfat ve zarf olarak kullanılır. gözü tok (insan), eli açık (arkadaş), sohbeti tatlı (insanlar), cebi dolu (adam)... Dili bir, gönlü bir, imanı bir insan yığını Kaç gözü yaşlıyı teselli etti. b. Yükleme GrubuSıfat-fiil ve isim-fiil grubundan kısalmıştır Yüzü aşkın olan > yüzü aşkın Birinci unsur belirtme hâl eki alır. İnsanı takdir, memuru teftiş, küçük çocukları af, evi iyice tamir.. Bu grup, cümlede ve kelime gruplarında isim ve sıfat olarak kullanılır. Yüzü aşkın insan meydanda toplanmıştı. c. Yaklaşma GrubuYaklaşma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur. ]Fiilimsilerden kısalmıştır evine bağlı olan > evine bağlı Tatile düşkün (insanlar), cana yakın (arkadaş), geçmişe bağlı (bir yazar), sözüne sadık (dost), içe dönük (tehdit), dile kolay(işler)... ]Bu grup, cümlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve sarf olarak kullanılır. Mehlika Sultan'a âşık yedi genç Yanında yirmiye yakın muhabir vardı. d. Bulunma GrubuBulunma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur. Haftada bir, dörtte üç, solda sıfır, yükte hafif, beş günde bir, ]Cümlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır. Arada bir o meşhur kahkahasını atardı. e. Uzaklaşma GrubuUzaklaşma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur. İçten pazarlıklı (adam), kendisinden emin (adımlarla), benden gizli (iş), gözden ırak (bir köşe), yandan çarklı (kahve), estetik endişeden uzak (eserler)... ]Cümlede ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır. Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu. f. Vasıta GrubuVasıta eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur. Seninle dost (insanlar), bayrakla süslü (sınıflar), sırmayla işli (cepken)... Bu grup da sıfat-fiil veya zarf-fiil grubundan kısaltılmıştır. Seninle dost olan (insanlar) > Seninle dost (insanlar), ]Cümlede ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır. Garip çizgilerle dolu han duvarları Bu kısaltma gruplarının dışında bazı kısaltma grupları daha vardır ki bunlar da çeşitli cümlelerden ve kelime gruplarından kısaltılmıştır. Derinden derine ırmaklar ağlar BİRLEŞİK İSİMBurada bahsedilecek olan birleşik isimler sadece özel kişi isimleridir. Muharrem Ergin, Yavuz Sultan Selim, Ali Şir Nevai, Yahya Kemal Beyatlı, Arif Hikmet Par, Ahmet Turan Alkan, Ömer Seyfettin, Ahmet Haşim, İkinci Kılıç Arslan, Kaşgarlı Mahmut, Yıldırım Beyazıt... Unvan sıfatları, insanların sosyal seviyelerini, makamlarını, mevkilerini, rütbelerini, statülerini bildirmek için isimlerden önce kullanılan sıfatlardır. Unvan sıfatları isimden önce gelirse unvan grubu veya sıfat tamlaması değil birleşik isim oluşur. Sultan Süleyman, Şah İsmail, Doktor Ömer, Profesöz Muharrem Ergin, Bay Mustafa, Prens Sebahattin, Mareşal Fevzi Çakmak, Şair Eşref, Onbaşı Mehmet, Öğretmen Salih... Birinci unsuru sıfat, ikinci unsuru özel isim olan kelime grupları zamanla sıfat tamlaması olmaktan çıkmış, birleşik isme dönüşmüşlerdir. Sıfat tamlamasında başta bulunan vurgu da bu birleşik isimlerde ikinci unsura kaymıştır. Ulubatlı Hasan, Deli Dumrul, İkinci Selim... |